معکوس سازی ساعت بیولوژیک سلولهای بنیادی
چرا پیر میشویم و چگونه میتوانیم این روند را معکوس کنیم؟
رمزگشایی از پیری در سطح سلولی
تحلیل عمیق پنج ویژگی عملکردی که باعث پیری سلولهای بنیادی میشوند و راهکارهای نوین برای جوانسازی آنها
آیا تا به حال به این فکر کردهاید که چرا حفظ جوانی، سلامت و درمان بیماریها به یکی از بزرگترین دغدغههای بشر تبدیل شده است؟ از افسانههای باستان که به دنبال آب حیات میگشتند تا آزمایشگاههای فوق پیشرفته امروزی، این رویای دیرینه نه تنها رنگ نباخته، بلکه به یک رقابت علمی-تجاری عظیم در سراسر جهان دامن زده است.
دلیل این تکاپوی جهانی روشن است: افزایش کیفیت زندگی. فراتر از طولانیتر کردن عمر، هدف اصلی، افزودن «زندگی» به سالهای عمر است. تصور کنید بتوانیم سالهای بیشتری را با انرژی، سلامت کامل و بدون درد و رنج ناشی از بیماریهای مزمن سپری کنیم. این چشمانداز، انگیزهای قدرتمند برای سرمایهگذاریهای کلان در این حوزه است.
با افزایش سن، توانایی بدن برای ترمیم و بازسازی بافتها به تدریج کاهش مییابد. زخمها دیرتر بهبود مییابند، انرژی تحلیل میرود و بیماریها راحتتر بروز میکنند. این فرآیند که روزی اجتنابناپذیر به نظر میرسید، امروز به لطف پیشرفتهای علمی، به یک چالش قابل مدیریت تبدیل شده است. دانشمندان به دنبال درک عمیق مکانیزمهای مولکولی پیری هستند تا بتوانند آن را کند یا حتی معکوس کنند.
یکی از کلیدیترین بازیکنان در این میدان، سلولهای بنیادی هستند. این سلولهای شگفتانگیز، معماران اصلی بدن ما هستند که وظیفه نگهداری و ترمیم بافتها را در طول زندگی بر عهده دارند. با این حال، عملکرد همین سلولها نیز با گذشت زمان دچار افت میشود که خود یکی از دلایل اصلی بروز علائم پیری است.
به همین دلیل است که استارتآپهای بیوتکنولوژی و غولهای فناوری، سرمایههای هنگفتی را به تحقیقات در زمینه سلولهای بنیادی، ژندرمانی و پزشکی بازساختی اختصاص دادهاند. آنها به دنبال راهکارهایی هستند تا عملکرد سلولهای بنیادی پیر را دوباره جوان کنند و توانایی طبیعی بدن برای بازسازی را به آن بازگردانند.
فراتر از پیری، درک عمیقتر عملکرد سلولها به ما در مبارزه با بیماریهای مهلکی چون سرطان نیز کمک میکند. سرطان، که اغلب به عنوان بیماری سالمندی شناخته میشود، ارتباط تنگاتنگی با تغییرات ژنتیکی و اپیژنتیکی در سلولهای بنیادی و پیشساز دارد. هر کشف جدید در این زمینه، ما را یک قدم به درمانهای مؤثرتر و شخصیسازیشده نزدیکتر میکند.
مزایای اقتصادی این پیشرفتها نیز غیرقابل انکار است. کاهش هزینههای سرسامآور مراقبتهای بهداشتی برای بیماریهای مرتبط با افزایش سن، افزایش بهرهوری نیروی کار و ایجاد بازارهای کاملاً جدید، تنها بخشی از پیامدهای مثبت اقتصادی این انقلاب علمی خواهد بود. این پتانسیل عظیم، موتور محرک بسیاری از نوآوریها در این عرصه است.
در واقع، ما در آستانه یک تحول بزرگ در پزشکی ایستادهایم. دیگر هدف صرفاً درمان بیماری پس از وقوع آن نیست، بلکه پیشبینی، پیشگیری و حتی «جوانسازی» در سطح سلولی است. این تغییر پارادایم، نویدبخش آیندهای است که در آن، پیری دیگر مترادف با ناتوانی و بیماری نخواهد بود.
این تلاشها صرفاً یک کنجکاوی علمی لوکس نیست، بلکه یک ضرورت برای سلامت جوامع بشری است. هر پیشرفتی، هرچند کوچک، میتواند کیفیت زندگی میلیونها نفر را در سراسر جهان بهبود بخشد و راه را برای نسلهای آینده هموارتر سازد.
در ادامه ، به قلب این ماجرا سفر خواهیم کرد و به صورت تخصصی و عمیق، به بررسی «ویژگیهای کلیدی پیری سلولهای بنیادی» خواهیم پرداخت. خواهیم دید که چگونه این سلولهای حیاتی با افزایش سن تغییر میکنند و چه راهکارهای نوینی برای جوانسازی آنها و بازگرداندن سلامت به بافتها در حال توسعه است.
سایبرکست قسمت 39 : چرا پیر میشویم و چگونه میتوانیم این روند را معکوس کنیم؟
ساعت بیولوژیک سلولهای بنیادی
چرا بافتهای ما پیر میشوند و چگونه میتوان این روند را معکوس کرد؟
مقدمه: معماران خاموش بدن و راز پیری
در اعماق بافتهای بدن ما، جمعیتی از سلولهای شگفتانگیز به نام «سلولهای بنیادی سوماتیک» (Somatic Stem Cells) یا سلولهای بنیادی بزرگسالان، بیوقفه در حال فعالیت هستند. این سلولها معماران و نگهبانان اصلی بدن ما محسوب میشوند که دو وظیفه حیاتی بر عهده دارند: حفظ و نگهداری بافتها در حالت عادی (هموستاز) و ترمیم و بازسازی آنها در هنگام آسیب یا بیماری. با این حال، همانطور که یک ارگانیسم پیر میشود، این سلولهای بنیادی نیز به تدریج توانایی خود را برای انجام این وظایف از دست میدهند، که نتیجه آن اختلال در ترمیم بافتها و کاهش عملکرد اعضای بدن است.
شاید تصور کنید که سلولهای بنیادی به دلیل ماهیت خود، از گزند فرآیندهای پیری در امان هستند. اگرچه آنها در مقایسه با سلولهای تمایزیافتهی دیگر، در برابر برخی از مکانیسمهای پیری سلولی محافظتشدهتر هستند، اما همچنان در برابر استرسهای درونی (Intrinsic) و بیرونی (Extrinsic) آسیبپذیرند. این آسیبپذیری به مرور زمان منجر به افت عملکردی آنها میشود.
در این مقاله، ما به قلب این فرآیند سفر میکنیم و پنج ویژگی کلیدی و عملکردی را که مشخصه سلولهای بنیادی پیر هستند، تشریح خواهیم کرد. تمرکز ما بر جنبههای «عملکردی» است، زیرا محرکهای مولکولی پیری مانند بیثباتی ژنومی، اختلال در پروتئوستاز (تعادل پروتئینها)، و تغییرات اپیژنتیکی، تقریباً بر تمام سلولهای بدن تأثیر میگذارند و مختص سلولهای بنیادی نیستند. با درک این ویژگیهای عملکردی، نه تنها به بینش عمیقتری از فرآیند پیری دست مییابیم، بلکه اهداف درمانی جدیدی را برای جوانسازی عملکرد این سلولها و افزایش «دوران سلامت» (Healthspan) بافتها شناسایی خواهیم کرد.
برای درک بهتر، ما به طور خاص بر روی جمعیتهای سلولی مطالعهشده در پستانداران تمرکز خواهیم کرد، از جمله سلولهای بنیادی خونساز (HSCs)، عصبی (NSCs)، عضلانی (MuSCs) و رودهای (ISCs).
پنج ویژگی کلیدی پیری در سلولهای بنیادی
با افزایش سن، سلولهای بنیادی دچار تغییرات عملکردی میشوند که میتوان آنها را در پنج دسته اصلی طبقهبندی کرد. نکته جالب اینجاست که این تغییرات همیشه به صورت «کاهش عملکرد» نیستند؛ گاهی یک «افزایش عملکرد» نابجا نیز میتواند به همان اندازه مضر باشد و تعادل ظریف مورد نیاز برای حفظ بافت را بر هم بزند. این ویژگیها عبارتند از:
- عمق حالت استراحت (Quiescence): تغییر در میزان “خواب” یا استراحت سلولهای بنیادی.
- تمایل به خودنوسازی (Self-renewal): تغییر در توانایی سلول برای تولید نسخههایی از خودش.
- سرنوشت سلولهای دختری (Fate of Progeny): تغییر در نوع سلولهایی که تولید میکنند.
- تابآوری (Resilience): تغییر در توانایی بقا در برابر استرس.
- ناهمگونی جمعیت (Population Heterogeneity): تغییر در تنوع و ترکیب جمعیت سلولهای بنیادی.
بیایید هر یک از این موارد را با جزئیات بیشتری بررسی کنیم.
۱. تغییر در عمق حالت استراحت (Quiescence)
بسیاری از سلولهای بنیادی بدن، مانند سلولهای بنیادی عضلانی، عصبی و خونساز، بیشتر عمر خود را در یک حالت غیرفعال و استراحت به نام «Quiescence» یا آرامش سپری میکنند. این حالت که با فعالیت متابولیکی پایین و منحصر به فردی (مانند وابستگی به اکسیداسیون اسیدهای چرب) همراه است، به آنها اجازه میدهد تا برای مدت طولانی، حتی در طول عمر یک انسان، دوام بیاورند. این “خواب” یک وضعیت برگشتپذیر است و سلولها میتوانند در پاسخ به سیگنالهای آسیب، از آن خارج شده و وارد چرخه سلولی شوند.
با افزایش سن، تعادل این حالت استراحت به هم میریزد و دو پدیده متضاد اما هر دو مخرب، رخ میدهد (شکل 3):
- خواب عمیقتر (Deeper Quiescence): در برخی بافتها مانند مغز و عضله، بخشی از سلولهای بنیادی پیر وارد یک حالت خواب بسیار عمیق میشوند. فعال کردن این سلولها بسیار دشوارتر و زمانبرتر است. این پدیده یکی از دلایل اصلی کاهش «نوروجنسیس» (تولید نورونهای جدید) در مغز پیر است. سیگنالهای التهابی و تغییرات در نیچ (محیط اطراف سلول بنیادی) در این فرآیند نقش دارند.
- خواب سطحیتر (Shallower Quiescence): در مقابل، بخش دیگری از سلولهای بنیادی، به ویژه در عضله، دچار حالت “آمادهباش” یا خواب سطحی میشوند. این سلولها به سادگی و حتی بدون نیاز واقعی، فعال شده و وارد چرخه سلولی میشوند. این فعالسازی بیرویه منجر به تحلیل رفتن سریعتر ذخیره سلولهای بنیادی میشود، زیرا این سلولها در خودنوسازی موفق عمل نکرده و جمعیت خود را حفظ نمیکنند.
بنابراین، پیری هم میتواند سلولهای بنیادی را “تنبلتر” و هم “بیشفعال” کند، و هر دو حالت به کاهش توانایی بازسازی بافت منجر میشود.
۲. تغییر در تمایل به خودنوسازی (Self-renewal)
خودنوسازی فرآیندی است که طی آن یک سلول بنیادی تقسیم شده و حداقل یک سلول دختری تولید میکند که خود یک سلول بنیادی باقی میماند (شکل 4). این مکانیسم برای حفظ ذخایر سلولهای بنیادی در طول عمر ضروری است. با افزایش سن، این توانایی نیز دستخوش تغییر میشود:
- افزایش خودنوسازی (در خون): به طرز عجیبی، سلولهای بنیادی خونساز (HSCs) با افزایش سن تمایل بیشتری به خودنوسازی پیدا میکنند، اما این کار به قیمت کاهش توانایی آنها برای تولید سلولهای خونی تمایزیافته تمام میشود. در نتیجه، تعداد HSCs در مغز استخوان افراد مسن افزایش مییابد، اما عملکرد هر سلول به تنهایی کاهش یافته است. این پدیده ممکن است تحت تأثیر جهشهای سوماتیک در ژنهایی مانند DNMT3A یا TET2 باشد که خودنوسازی را تقویت میکنند.
- کاهش خودنوسازی (در مغز): در مقابل، سلولهای بنیادی عصبی (NSCs) با افزایش سن توانایی خودنوسازی را از دست میدهند. این کاهش به دلیل تغییراتی مانند افزایش بیان ژن سرکوبگر تومور p16Ink4a است که تکثیر پیشسازهای عصبی را مهار میکند. در نتیجه، ذخیره سلولهای بنیادی مغز به تدریج تحلیل میرود.
این دوگانگی نشان میدهد که پیری چگونه میتواند بسته به نوع بافت، اثرات متضادی بر یک عملکرد حیاتی سلولی داشته باشد.
۳. تغییر در سرنوشت سلولهای دختری (Altered Cell Fate)
یکی از بارزترین نشانههای پیری سلولهای بنیادی، تغییر در نوع سلولهایی است که تولید میکنند. این تغییر میتواند به سه شکل اصلی بروز کند (شکل 5):
- انحراف در تمایز (Skewed Differentiation): در سلولهای بنیادی چندتوان (multipotent) که قادر به تولید چندین نوع سلول مختلف هستند، تعادل تولید به هم میخورد. مثال کلاسیک این پدیده در سیستم خونساز رخ میدهد؛ HSCs پیر تمایل بیشتری به تولید سلولهای رده «میلویید» (مانند ماکروفاژها) و تمایل کمتری به تولید سلولهای رده «لنفویید» (مانند لنفوسیتها) دارند. این “انحراف میلوییدی” به اختلال در عملکرد سیستم ایمنی در افراد مسن (immunosenescence) کمک میکند.
- سرنوشتهای سلولی نابجا (Aberrant Lineages): گاهی سلولهای بنیادی پیر شروع به تولید انواعی از سلولها میکنند که به طور معمول نباید تولید کنند. برای مثال، سلولهای بنیادی عضلانی (MuSCs) در افراد مسن، به جای تولید فیبرهای عضلانی، تمایل پیدا میکنند که به سلولهای فیبروژنیک (تولیدکننده بافت اسکار) تبدیل شوند. این فرآیند منجر به «فیبروز» و سفتی عضلات در دوران پیری میشود.
- تغییر شکل بدخیم (Malignant Transformation): سلولهای بنیادی به دلیل طول عمر بالا و ظرفیت تقسیم، منبع اصلی بسیاری از سرطانها هستند. با افزایش سن، این سلولها جهشهای ژنتیکی و تغییرات اپیژنتیکی انباشته میکنند. جهش در ژنهایی مانند TP53 یا DNMT3A که در پدیدهای به نام «خونسازی کلونال» (Clonal Hematopoiesis) دیده میشود، خطر ابتلا به سرطانهای خونی را به شدت افزایش میدهد. محیط پیر بدن نیز به رشد این کلونهای جهشیافته کمک کرده و احتمال تبدیل شدن آنها به تومور را بالا میبرد.
۴. تغییر در تابآوری (Altered Resilience)
تابآوری به معنای توانایی یک سلول برای مقابله با استرسهای مختلف (مانند آسیب DNA، استرس اکسیداتیو) و حفظ بقای خود است. با افزایش سن، تابآوری سلولهای بنیادی کاهش مییابد و آنها در برابر آسیبها شکنندهتر میشوند.
برای مثال، مطالعات نشان دادهاند که سلولهای بنیادی روده (ISCs) در موشهای پیر، پس از قرار گرفتن در معرض دوز پایین پرتو، نرخ آپوپتوز (مرگ برنامهریزیشده سلولی) بسیار بالاتری از خود نشان میدهند. همچنین، سلولهای بنیادی عضلانی پیر پس از فعالسازی، بیشتر دچار پدیدهای به نام «فاجعه میتوزی» (mitotic catastrophe) میشوند که در آن سلول به دلیل آسیبهای ترمیمنشده DNA، در حین تقسیم میمیرد. این کاهش تابآوری به طور مستقیم به تحلیل رفتن ذخایر سلولی و کاهش ظرفیت بازسازی بافت منجر میشود.
۵. تغییر در ناهمگونی جمعیت (Changes in Population Heterogeneity)
در یک فرد جوان، جمعیت سلولهای بنیادی یک بافت، اگرچه متنوع است، اما نسبتاً همگون عمل میکند و هزاران کلون مختلف در حفظ بافت مشارکت دارند. با افزایش سن، این چشمانداز به طور چشمگیری تغییر میکند (شکل 6).
در ابتدا، ناهمگونی افزایش مییابد، زیرا هر سلول جهشها و تغییرات اپیژنتیکی منحصر به فردی را در طول زمان انباشته میکند. اما به طور متناقضی، در نهایت این فرآیند منجر به کاهش شدید ناهمگونی میشود. علت این است که برخی از سلولها به دلیل جهشهای سوماتیک، یک “مزیت رقابتی” پیدا میکنند و بر سایر سلولها غلبه کرده و آنها را از میدان به در میکنند.
این پدیده که به آن «تکامل کلونال» (clonal evolution) میگویند، به وضوح در سیستم خونی دیده میشود. در افراد مسن، بخش بزرگی از سلولهای خونی تنها توسط تعداد انگشتشماری از کلونهای “ابر-سلول بنیادی” تولید میشود. این کاهش تنوع نه تنها عملکرد کلی سیستم را مختل میکند، بلکه زمینه را برای بیماریهایی مانند سرطان خون و حتی بیماریهای قلبی-عروقی (به دلیل افزایش التهاب ناشی از این کلونها) فراهم میآورد.
مداخلات درمانی: آیا میتوان ساعت را به عقب برگرداند؟
خبر خوب این است که بسیاری از این تغییرات عملکردی ناشی از پیری، برگشتپذیر به نظر میرسند. تحقیقات گستردهای بر روی راهکارهای جوانسازی سلولهای بنیادی در حال انجام است که برخی از امیدوارکنندهترین آنها عبارتند از:
- عوامل سیستمیک (خون جوان): آزمایشهای «پارابایوسیس هتروکرونیک» (اتصال سیستم گردش خون یک حیوان پیر به یک حیوان جوان) نشان داده است که فاکتورهای موجود در خون جوان میتوانند عملکرد سلولهای بنیادی پیر در عضله و مغز را بهبود بخشند.
- محدودیت کالری و روزهداری: رژیمهای غذایی مانند محدودیت کالری (CR) و روزهداری متناوب، با تغییر متابولیسم سلولی، میتوانند تابآوری و عملکرد خودنوسازی سلولهای بنیادی روده و خونساز را در حیوانات مسن بهبود بخشند.
- ورزش: فعالیت بدنی منظم میتواند با کاهش التهاب در نیچ سلولهای بنیادی و بازگرداندن برخی امضاهای مولکولی جوانی، به جوانسازی سلولهای بنیادی در مغز، عضله و سیستم خونی کمک کند.
- داروها و متابولیتها: داروهایی مانند متفورمین و راپامایسین و متابولیتهایی مانند نیکوتینامید ریبوزید (NR)، با هدف قرار دادن مسیرهای سیگنالینگ کلیدی در پیری، پتانسیل بازگرداندن عملکرد سلولهای بنیادی پیر را نشان دادهاند.
- برنامهریزی مجدد جزئی (Partial Reprogramming): استفاده موقت از فاکتورهای یاماناکا (OSKM) برای “بازنشانی” ساعت اپیژنتیکی سلولها، یک رویکرد پیشگامانه است که نتایج امیدوارکنندهای در بهبود بازسازی بافتها و بازگرداندن برخی ویژگیهای جوانی به سلولهای پیر نشان داده است.
جمعبندی :
پیری سلولهای بنیادی یک فرآیند پیچیده و چندوجهی است که ریشه در ترکیبی از عوامل درونی سلول و تغییرات محیطی آن دارد. درک «ویژگیهای عملکردی» این سلولهای پیر، به ما یک نقشه راه دقیق برای توسعه درمانهایی میدهد که نه تنها طول عمر، بلکه کیفیت زندگی و «دوران سلامت» را نیز افزایش دهند.
آینده این حوزه به سمت توسعه «ساعتهای پیری» دقیقتر برای سلولهای بنیادی، استفاده از هوش مصنوعی برای شناسایی بهترین راهکارهای جوانسازی، و در نهایت، مداخلات درمانی هدفمند برای بازگرداندن عملکرد این معماران حیاتی بدن به دوران اوج جوانیشان حرکت میکند. ما در آستانه عصری قرار داریم که در آن، پیری دیگر یک سرنوشت محتوم نیست، بلکه یک وضعیت بیولوژیک قابل مدیریت و حتی برگشتپذیر است.
———————————————————————————
• نکات کلیدی:
- عامل اصلی پیری: افت عملکرد سلولهای بنیادی بزرگسال، دلیل اصلی پیری بافتهای بدن است.
- پنج ویژگی کلیدی پیری: این مقاله پیری سلولهای بنیادی را در پنج مشخصه عملکردی دستهبندی میکند: تغییر در استراحت، خودنوسازی، سرنوشت سلولی، تابآوری و ناهمگونی جمعیت.
- پیری یک فرآیند برگشتپذیر است: بسیاری از تغییرات عملکردی ناشی از پیری در سلولهای بنیادی قابل معکوس شدن هستند.
- راهکارهای جوانسازی: مداخلاتی مانند ورزش، محدودیت کالری، داروهای خاص و برنامهریزی مجدد جزئی پتانسیل بالایی در بازگرداندن عملکرد سلولهای بنیادی پیر دارند.
- هدف نهایی؛ افزایش Healthspan: هدف اصلی این تحقیقات، افزایش سالهای زندگی سالم (دوران سلامت) است، نه صرفاً افزایش طول عمر.
- پیری و سرطان: تغییرات در سرنوشت سلولهای بنیادی پیر، مانند “خونسازی کلونال”، ریسک ابتلا به سرطانهای مرتبط با افزایش سن را به شدت بالا میبرد.
• نکات تکمیلی:
-
تمرکز بر عملکرد: این مقاله بر ویژگیهای عملکردی پیری تمرکز دارد، نه محرکهای مولکولی جهانی مانند بیثباتی ژنومی که بر تمام سلولها تأثیر میگذارند.
- مثالهای بافتی: این ویژگیها با مثالهایی از سلولهای بنیادی خون، مغز، عضله و روده توضیح داده شدهاند.
-
پارادوکس پیری: پیری میتواند اثرات متضادی بر سلولهای بنیادی داشته باشد، مثلاً آنها را در برخی بافتها کمکار و در برخی دیگر پرکار کند.
• نتیجه گیری:
پیری سلولهای بنیادی یک فرآیند پیچیده و چندوجهی است، اما با دستهبندی آن در پنج ویژگی عملکردی مشخص—از تغییر در حالت استراحت تا انحراف در سرنوشت سلولی—یک نقشه راه واضح و قابل اقدام برای مداخلات درمانی به دست میآوریم. پیام امیدوارکننده اصلی این است که این افت عملکرد یک سرنوشت محتوم و یکطرفه نیست. با استراتژیهای نوظهوری که از تغییرات سبک زندگی مانند ورزش و رژیم غذایی تا درمانهای پیشرفته مانند برنامهریزی مجدد جزئی را شامل میشود، علم در حال حرکت به سوی آیندهای است که در آن میتوانیم معماران بدن خود را جوانسازی کرده و سالهای زندگی سالم و پرنشاط را افزایش دهیم.
• پرسشهای تحقیقاتی بیشتر:
-
چرا فرآیند پیری منجر به اثرات متضاد بر خودنوسازی در جمعیتهای مختلف سلولهای بنیادی میشود (افزایش در خون در مقابل کاهش در مغز) و سوئیچهای مولکولی خاص مسئول این واگرایی چیست؟
- ترکیب و زمانبندی بهینه مداخلات جوانسازی مختلف (به عنوان مثال، محدودیت کالری به همراه یک داروی خاص) برای دستیابی به قویترین و همافزاترین اثر بر روی سلولهای بنیادی پیر چیست؟
- چگونه میتوانیم درمانهایی را توسعه دهیم که به طور خاص کلونهای سلولهای بنیادی غالب، کمکارکرد یا پیشبدخیم را که با افزایش سن ظهور میکنند، هدف قرار داده و از بین ببرند، بدون اینکه به جمعیتهای سالم و متنوع سلولهای بنیادی آسیب برسانند؟
-
در حالی که مداخلاتی مانند برنامهریزی مجدد جزئی در موشها امیدوارکننده است، موانع ایمنی اصلی (به ویژه خطر سرطان) که باید قبل از اینکه این فناوری به عنوان یک درمان جوانسازی سیستمیک در انسان آزمایش شود، برطرف شوند، کدامند؟
• سخن پایانی نویسنده :
این مقاله به قلب چیزی میزند که به معنای پیر شدن است. همه ما آن را حس میکنیم—بهبودی کندتر، انرژی کمتر. قدرت این تحقیق در این است که به این احساسات در سطح میکروسکوپی، یک نام و یک دلیل میدهد. این یک زوال مبهم نیست؛ بلکه مجموعهای از تغییرات عملکردی مشخص در مهمترین سلولهای بدن ماست. و زیباترین بخش آن؟ علم به ما میگوید که این یک جاده یکطرفه نیست. این واقعیت که چیزی به سادگی ورزش یا تغییر در رژیم غذایی میتواند مستقیماً بر این ساعتهای بیولوژیکی بنیادین تأثیر بگذارد، فوقالعاده توانمندساز است. این، گفتگو در مورد پیری را از پذیرش منفعلانه به مشارکت فعال و آگاهانه در “دوران سلامت” خودمان تغییر میدهد.
منبع : به گزارش Cell.com